Tilburg: de sociale stad

Dit artikel is een publicatie van Brabant Brand Box.

Tilburg is een stad met een sociaal gezicht. Hier werd Jantje Beton opgericht (1968) en ontstond de Grote Club Actie (1972). Jarenlang vond hier Festival Mundial plaats en de jaarlijkse kermis (anderhalve week) spreekt een breed publiek aan.

In de jaren zestig, toen Tilburg naarstig op zoek ging naar mogelijkheden om de economie weer op gang te helpen nadat de textielindustrie was ingezakt, moest menig monumentaal gebouw het veld ruimen. Wat ervoor in de plaats kwam, deed de reputatie van Tilburg geen goed. Die tijd is echter allang voorbij; tegenwoordig zijn en worden allerlei gebieden juist met respect voor het verleden ontwikkeld. En Tilburg zou Tilburg niet zijn als het daarbij niet mikte op alle lagen van de bevolking.

Tilburg ontstond uit een aantal buurtschappen, zogenaamde herdgangen. De oude dorpskernen zijn nog terug te vinden in de namen van oude wijken, zoals Oerle, Korvel en Broekhoven. Dankzij de schapenteelt groeide Tilburg rond 1600 uit tot de belangrijkste wolstad van Brabant. Eind negentiende eeuw werd Tilburg groot door de textielindustrie; in 1871 telde de stad maar liefst 125 wollenstoffenfabrieken.

Maar de reputatie van ‘wolstad’ en ‘arbeidersstad’ is inmiddels achterhaald. Nu is Tilburg een stad met een universiteit, hbo- en mbo-opleidingen, met bedrijven als Tesla, veel online bureaus en creatieve makers en met een grote logistieke sector (nummer één hotspot van Nederland, samen met Waalwijk). Toch streeft Tilburg er nog steeds naar een stad te zijn voor iedereen. ‘Tilburg wil een inclusieve stad zijn,’ staat in de begrotingsplannen van de gemeente. ‘Een stad waar mensen de ruimte krijgen om hun talenten zo maximaal mogelijk in te zetten; ongeacht leeftijd, handicap, geboortegrond, afstand tot de arbeidsmarkt.’

Tijd om in te zoomen. Als íemand het gebied Piushaven met eigen ogen heeft zien veranderen, is het Mery Schel. Ze werkt al veertig jaar(!) bij de gemeente Tilburg, sinds 2003 als gastvrouw in het bezoekerscentrum dat pal aan het Wilhelminakanaal (1923) is gevestigd. ‘Vroeger vond ik het hier eng,’ zegt Schel. ‘De schepen lagen aan de kade, diep in het kanaal en het was hier donker.’ Hoe anders is dat nu. ‘In de loop der jaren is dit gebied op een geweldige manier ontwikkeld, eigenlijk net als heel Tilburg. Nu is Piushaven een bruisend gebied waar mensen wonen, werken en zich vermaken. En allemaal genieten ze van het water.’ Aan beide zijden van het kanaal wemelt het hier van de winkeltjes, restaurants en barretjes. Dé blikvanger is Stadsbrouwerij 013, in 1935 ontworpen in Amsterdamse School-stijl door de veelzijdige Tilburgse architect Jos Schijvens en bijgenaamd ‘de Amsterdamse boot’ – omdat het inderdaad die vorm heeft.

Soms geeft een naam veel weg. Dat geldt voor het Dwaalgebied aan de westzijde van het Tilburgs centrum. Een heerlijke wijk om rond te … juist ja. Hier hebben zich vooral kleine ondernemers gevestigd, en dat zorgt voor een gemoedelijke sfeer. Het gelach dat uit een van de panden klinkt, blijkt afkomstig te zijn van acht vrouwen die naast elkaar staan te koken, allemaal met een blauw schort voor. Eén vrouw spreekt met stemverheffing; dat zal Maud zijn, want dit is kookstudio Bij Maud.

Slagerij Leo Lejeune zit hier al sinds 1906, speelgoed koop je bij ‘Het zingende nijlpaard’ en voorstellingen bezoek je in theater De Nieuwe Vorst. Enkele gevels worden gesierd door straatpoëzie-op-maat (zoals het gedicht ‘Blnde vlek’: ‘Wat een mens toch in deze woorden ziet! Er staat wat er staat en zlfs dat niet’ – inclusief opzettelijke schrijffouten!). Vergeet niet tijdens het dwalen regelmatig omhoog te kijken, want het barst hier van de statige herenhuizen van lang geleden.

Wie kan de verleiding weerstaan om even plaats te nemen op het terras van stadscafé De Spaarbank (monumentaal pand uit 1910) of café Langeboom (‘laagdrempelig eetcafé met een brede doelgroep’)? Hier kom je ogen tekort, want op dit pleintje komen vijf straten samen – kijk uit met oversteken! De studentes Nicole en Veerle hebben hun eigen terrasje gecreëerd door enkele stoelen op de stoep te zetten. De een studeert HR, de ander Verpleegkunde – Tilburg is tenslotte ook studentenstad. Nicole omschrijft de Tilburgers als ‘superaardig’ en volgens Veerle voelt Tilburg als een dorp: ‘Je kent elke student. En de helft heeft niet eens een fiets, want je hebt hier alles bij de hand.’ Nicole: ‘Wonen kan hier goedkoop en ook uitgaan is een stuk goedkoper dan in de Randstad.’

Het streven naar inclusiviteit komt mooi tot uitdrukking in de LocHal. Sinds de opening begin 2019 heeft dit gebouw (in de Spoorzone, waar de komende jaren veel nieuwe gebouwen zullen verrijzen) grote aantrekkingskracht op bezoekers uit Tilburg en ver daarbuiten. Het won al vele prijzen, waaronder die voor ‘mooiste gebouw van de wereld’ door het World Architecture Festival. Het is een hal van 18 meter hoog waar vroeger locomotieven werden gerepareerd en waar nu onder andere de bibliotheek is gevestigd. De kraan die de locs optilde (‘bedrijfslast: 16.000 kg.’) heeft zijn prominente plek behouden.

‘De bieb waar je stil moet zijn, bestaat niet meer,’ zegt directeur Peter Kok. ‘De bieb van nu is een plek waar allerlei organisaties onderdak vinden en ruimtes delen.’ Wanden vind je hier dan ook nauwelijks, wel gordijnen van 15 meter hoog en 45 meter breed (gemaakt door het plaatselijke TextielMuseum). De bibliotheek (finalist in de verkiezing van de ‘Beste bibliotheek ter wereld 2019’) is vanaf acht uur geopend, omdat de nachtopvang dan dichtgaat en daklozen hier hun telefoon kunnen opladen, de krant lezen en koffiedrinken. De Fuck Up Meetings (iemand deelt de grootste mislukking van zijn leven) worden zeer goed bezocht door twintig- tot dertigjarigen. ‘Studenten en scholieren studeren hier, hoogleraren en opa’s met kleinkinderen komen hier graag,’ zegt Kok. ‘We zijn de huiskamer en de studeerkamer van de stad. Hier voelt iedereen zich thuis.’ Precies wat ze in Tilburg graag willen.

Fotocredits: Marc Bolsius

• Aantal inwoners in 2019: 217.000
• Bijnaam: Wolstad, Carnavalsnaam: Kruikenstad (vroeger urineerden de Tilburgers in kruiken; die urine gebruikte de textielindustrie om wol te wassen, Tilburgers noemt men dan ook kruikenzeikers).
• Stadsrechten sinds: 1809.
• Trefwoorden: sociaal x experimenteel = creatie
• Belangrijkste blikvanger: Westpoint, Sky Mirror (kunstwerk van Anish Kapoor), LocHal.
• Bekende Tilburgers: Leo Alkemade (cabaretier), Kenny B (zanger), Steven Brunswijk (cabaretier), Peerke Donders (priester), Roy Donders (stylist), Marc-Marie Huijbregts (cabaretier), Henk Krol (politicus), Guus en Marc Meeuwis (zanger en zijn broer) en Jochen Otten (comedian).